Katedra Kultury Literackiej Pogranicza

Jak doszło do powstania Katedry Kultury Literackiej Pogranicza? Pomysł stworzenia takiej jednostki powstał w środowisku Instytutu Polonistyki UJ po moim dwuletnim pobycie na nowo powstałej polonistyce w Uniwersytecie Wileńskim. Stwierdziliśmy, że warto zająć się zwłaszcza tymi obszarami (dawnej Rzeczypospolitej, Wielkiego Księstwa Litewskiego - Ukrainy i Polski), na których polska kultura spotykała się z innymi narodami i odrębnymi tradycjami, ze wszystkimi tego konsekwencjami, tak pozytywnymi, jak i negatywnymi. Zainteresowanie tą problematyką z perspektywy historycznej i współczesnej skupiło grono osób już wcześniej sięgających po tematy podobne (m.in. autora książki Młoda polska wileńska Andrzeja Romanowskiego). Wielkim orędownikiem pomysłu był ówczesny dyrektor Instytutu prof. Andrzej Borowski. Stąd najpierw powstała Pracownia Literatury i Życia Literackiego Dawnych Kresów Wschodnich. Po dwóch latach nastąpiło jej przekształcenie w Zakład o podobnej nazwie, aby wreszcie dwa lata temu przeobrazić się w Katedrę Kultury Literackiej Pogranicza. W obecnym składzie Katedry znalazło się 2 profesorów (dr hab. Andrzej Romanowski i ja) i 2 doktorów: Agnieszka Korniejenko i Krzysztof Zajas. W obrębie zespołu znalazło się czworo doktorantów (mgr Paweł Bukowiec, mgr Danuta Balasaitene z Wilna, mgr Beata Kalęba i mgr Olena Shelenzhyk z Ukrainy). Tematy doktorskie podejmują również u nas młodzi naukowcy z Kowna. Katedra bazuje także na dużej liczbie ludzi współpracujących. Wyszliśmy poza ramy, którą wyznacza nam Instytut Polonistyki, wiążąc się z bardzo wieloma środowiskami. W Krakowie ściśle współpracujemy z polonistami Akademii Pedagogicznej, w Warszawie z Międzynarodową Szkołą Humanistyczną kierowaną przez prof. Jerzego Axera. Poza tym mamy w tej chwili bliskie kontakty z Litwą, (Wilnem, Kownem) i Łotwą i Szwecją.

Na czym polega ta współpraca?

Po pierwsze organizujemy wspólne przedsięwzięcia naukowe. Prowadziłem dwa projekty badawcze finansowane przez KBN, skupione na problematyce pogranicza („Życie Literackie Wilna i Wileńszczyzny w latach 1831-1941" 1995-1997 i „Literatura Wielkiego Księstwa Litewskiego na pograniczu kultur" 1999-2002) badaniu kresów przede wszystkim na obszarach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego („Wielkie Księstwo Litewskie na pograniczu kultur"), angażując do współpracy kilkudziesięciu współpracowników z Polski i Litwy. Od przyszłego roku rozpocznie realizację przyznanego przez KBN grantu prof. Andrzej Romanowski, skupiając się tym razem na obszarach Białorusi i Łotwy. Przed nami zarysowuje się także pomysł zbadania problematyki kulturowej na styku etnicznym polsko-niemieckim w dawnych polskich Inflantach. Wykorzystując możliwości grantowe i wymianę bezpośrednią nasi współpracownicy wyjeżdżali do ośrodków badawczych i na uniwersytety w Litwie, Łotwie, Ukrainie, Rosji. Do nas także przyjeżdżają goście z zagranicy. Organizujemy wspólne międzynarodowe konferencje. Do chwili obecnej odbyły się trzy takie konferencje w Wilnie: „Życie literackie Wilna i Wileńszczyzny" (1997) roku. „Międzywojenna poezja wileńska. Środowisko i twórczość" (1999) oraz „Wilno literackie na styku kultur" w kwietniu bieżącego roku. Przed nami wielka sesja naukowa „Ostatni Obywatele Wielkiego Księstwa Litewskiego", którą zamierzamy zorganizować w przyszłym roku na Podlasiu wspólnie z Uniwersytetem im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Z naszej strony - poza Katedrą Kultury Literackiej Pogranicza angażują się Katedra Antropologii Literatury i Badań kulturowych prof. Ryszarda Nycza i Katedra Literatury Polskiej XX wieku prof. Aleksandra Fiuta. Sesja będzie poświęcona „dziedzicom" tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego w XX wieku, takim jak np. Jerzy Giedroyć czy Czesław Miłosz. Członkowie Katedry uczestniczą również w licznych sesjach krajowych i międzynarodowych poświęconych zagadnieniom pogranicza i kresów. Do najważniejszych zaliczyłbym uczestnictwo w międzynarodowym projekcie „Literatura i międzynarodowa tożsamość" kierowanym przez dr Marię Zadencką (Uniwersytet w Sztokholmie). W przyszłości zamierzamy wyraźnie rozszerzyć zakres naszych badań, zwłaszcza o wspomniane już terytoria obecnej Białorusi i Łotwy. Myślimy również o zintensyfikowaniu kontaktów z Ukraina - Lwowem i Kijowem.

Nasze związki z środowiskami naukowymi Europy środkowej wschodniej umacniają się dzięki Fundacji Królowej Jadwigi. Konsultujemy się z przyjeżdżającymi tutaj na stypendia naukowcami z tych krajów oraz umożliwiamy studentom spotkania z nimi. Rozwijamy te kontakty zyskując swoich naukowych emisariuszy na wschodzie.

Wiem, że dużą wagę przywiązuje się do działalności wydawniczej.

Tak. Od 2000 roku wydajemy, wspólnie z naszymi zagranicznymi partnerami, publikacje książkowe. Katedra posiada własną serię („Z prac Katedry Kultury Literackiej Pogranicza"), wydawaną pod patronatem Prezydenta RP. Opublikowaliśmy już trzy książki (tom zbiorowy Życie Literackie i Literatura w Wilnie XIX i-XX wieku, nieznany tekst pochodzącego z Inflant Kazimierza Bujnickiego, Pamiętniki (1795-1875 i byłego ambasadora Ukrainy w Polsce Dymytra Pawłyczki 50 poetów polskich. Antologia), a cztery dalsze zostały złożone do druku. Planujemy także wydanie Encyklopedii Kultury Pogranicza Wschodniego. Pomysł ten realizujemy wspólnie z kolegami z Akademii Pedagogicznej. Współpracujemy ze sobą bardzo ściśle i jest to nasze wspólne przedsięwzięcie. Mamy wstępny projekt dotyczący liczby i charakteru haseł osobowych, miejscowych i problemowych, a także haseł zbiorowych przedstawiających problemy szeroko rozumianej kultury pogranicza i działalność instytucji, opisywanych z szerszej perspektywy wielu narodowości. Staramy się, aby autorzy naszej encyklopedii byli profesjonalistami w poszczególnych dziedzinach. Jest to grupa kilkudziesięciu osób, w większości z Krakowa. Pracami kieruje ścisły zespół redakcyjny, do którego, poza mną, należą prof. Andrzej Romanowski oraz prof. Tadeusz Budrewicz i dr Jerzy Ossowski z Akademii Pedagogicznej. Zakończenie prac redakcyjnych planujemy w okolicach końca pierwszego semestru tego roku akademickiego. Później przystąpimy do poszukiwania sponsora, który umożliwi wydanie encyklopedii. Co oferuje studentom Katedra Kultury Literatury Pogranicza? Prowadzimy tzw. opcje, czyli wykłady i zajęcia konwersatoryjne poświęcone wybranym zagadnieniom z obszaru kultury pogranicza. Np. wykład przekrojowy prowadzi prof. Romanowski, ponadto prowadzimy zajęcia wprowadzające do kultury litewskiej, które prowadzi lektor języka litewskiego na naszej uczelni mgr Greta Lamanaite. Na prowadzonych przeze mnie i profesora Romanowskiego seminariach powstają prace magisterskie dotyczące tej problematyki. Staramy się też ściśle współpracować z międzywydziałowym Kołem Wschodnim, które pod wieloma względami stanowi dla nas dydaktyczny punkt odniesienia. Ponieważ współcześnie coraz ważniejsze stają się problemy współżycia ludzi w małych ojczyznach i ich miejsce w zjednoczonej Europie, czynnik kulturowy staje się jednym z najistotniejszych składników tego procesu. Nasze zainteresowania łączą się w tą problematyką, chcemy więc tak zorientować naszą dydaktykę, aby powstała specjalizacja, która łącząc się z naszymi kulturowymi zainteresowaniami mogła by wykroczyć poza ramy Instytutu Polonistyki, odnosząc się do szeroko rozumianych nauk humanistycznych. Myślimy szczególnie o stworzeniu specjalizacji o „nachyleniu" translatorskim i edytorskim. Myślimy o tym intensywniej, ponieważ mamy coraz więcej sygnałów, że zainteresowanie naszą Katedrą wzrasta.

(Fragment rozmowy z prof. Tadeuszem Bujnickim, opublikowanej w czasopiśmie  „Alma Mater" 2002, nr 46.)